Kabanata 24

Nabalot ng nakasasakal na katahimikan ang balay-pulungan ng Samtoy matapos ang nangyari kanina. Magkarap sina Urduja at Babacnang Darata. Nakatayo si Bagim sa likuran ni Urduja at ganoon din ang kanang-kamay ng babacnang.
 
“Makikinig ako sa iyong salaysay, Babacnang Darata,” sambit ni Urduja habang nakatingin sa kanya.
 
Unti-unti nang bumabalik ang kulay sa mukha ng babacnang ngunit bakas pa rin dito ang takot at pag-aalala. Mula sa aming naabutan kanina ay tiyak na nagkaroon ng hindi pagkakaunawaan ang dalawang nayon.
 
“Nais nilang ibigay namin ang aming mga ani at malayang gamitin ang aming daan ng paglalakbay sa karagatan,” panimula ng babacnang. “Tiyak kong hindi iyon ang aming napagkasunduan noon kaya’t aking ipinaalala ang kanilang mga salita.”
“Ngunit hindi sila kasapi sa kasunduan,” pagtutuloy ni Urduja.
Tumango naman ang babacnang. “Siya nga. Sila ay kasapi ng isang bagong dinastiya.”
“Magat,” sabay tingin ni Urduja kay Ridge. “Maaari mo bang isalaysay sa amin ang iyong nalalaman?”
“Marapat lamang, Hara.”
 
Agad na inilatag ni Ridge ang kanina lamang niya ginawang mapa ng Tsina at ipinaliwanag ang pag-usbong ng bagong dinastiya na pinangalanang Ming at kung paano bumagsak ang Yuan. Muli akong namangha sa lawak ng kanyang kaalaman, hindi lamang sa ating kasaysayan, kundi ang ilan pang bansang naging kaugnay natin sa nakaraan.
 
Habang ipinaliliwanag iyon ni Ridge ay dumako naman ang aking tingin sa mga katalonan sa isang tabi. Nagtama ang aming paningin ng punong katalonan at batid kong mayroon siyang nais sabihin kaya’t marahan kaming lumabas mula sa balay-pulungan. Sinundan ko siya hanggang sa makarating kami sa dalampasigan kung saan dumaong ang mga Tsino ilang sandali lamang ang nakararaan.
 
“Ikinalulugod ko ang inyong pagtulong sa aming babacnang,” bati niya habang nakatingin sa malawak na karagatan.
 
May ilan mang bakas ng katandaan sa kanyang mukha at katawan ay nananatili pa rin ang kanyang kagandahan, lalo na noong tumama sa kanya ang sinag ng araw.
 
“Ang Hara ang nararapat mong kaluguran, katalonan,” sambit ko. “Ano ang iyong ngalan?”
“Malem, Apo Sayi,” tugon niya. “Ngunit hindi ang aking ngalan ang nararapat mong tandaan, kundi ang dalawa pang natatanging babaylan.”
 
Tanging ang malakas na paghampas lamang ng mga alon at hangin ang aming narinig sapagkat ilang sandaling katahimikan ang bumalot sa aming pagitan matapos niyang sambitin ang mga katagang iyon. Paano niya nalaman ang tungkol dito?
 
“Sina Apo Angalo at Apo Anagolay ang aking pinaglilingkuran. Matagal na panahon na ang lumipas noong huli ko silang nasilayan ngunit nananatili sa akin ang iniwan nilang kakayahan.” Tahimik akong nakinig sa kanya at muli kong naalala ang dalawang diyos na kanyang binanggit. “Sandali man ay may kakayahan akong makita ang paghahabi ng tadhana. Gaya ni Apo Anagolay, isa lamang akong tagamasid. At ang nayon ng Samtoy ay mananatiling tagamasid. Ngunit dahil sa inyong ginawa ay nais kong ikaw ay tulungan.”
“Anong ibig mong iparating?”
“Nanatili ako sa tabi ng babacnang sa mahabang panahon at naging saksi sa ilang pagbabago ng mga nayon, ngunit sa panahong ito, hindi lamang iyon ang maaaring magbago kundi ang buong kasaysayan.” Sumilay ang ngiti sa kanyang mga labi. “Bilang tagamasid, ikaw ang nais kong kilalanin bilang sisidlan.”
“Apo Malem . . .”
“Ilati at Sinaya. Iyon ang ngalan ng dalawa pang sisidlan. Ipagdarasal ko ang iyong tagumpay, Sayi.”
 
Matapos niyang bitiwan ang kanilang mga ngalan ay bumalik siya sa nayon at nanatili naman akong nakatayo roon. Pinagmasdan ko lamang ang malawak na karagatan at ang paglubog ng araw. Maya-maya pa ay naramdaman ko ang kanyang hilagyo.
 
“Apo Bulan,” tawag ko at inihayag niya ang kanyang anyo sa aking harapan.
“Ano ang bumabagabag sa iyong isipan, sisidlan?”
“Paano niya nalaman ang tungkol sa mga sisidlan?”
 
Dumako ang tingin ni Apo Bulan sa aming likuran kung saan naglakad si Malem.
 
“Hindi madaling magkaroon ng pintakasing tulad ni Anagolay,” saad niya.
“Maaari ko bang malaman kung bakit?”
“Sapagkat maaari nilang mabago ang habi at daloy ng tadhana. Dahil sa kakayahan ni Anagolay, na siyang ipinagkakaloob rin niya sa kanyang napili, ay labis na panganib ang lagi nilang kinahaharap. Kung kaya’t maikli rin ang kanilang buhay. Marahil ay siya na ang huli,” paliwanag niya at may lungkot akong naramdaman nang marinig ko iyon.
 
Nais ko pa sanang magtanong ukol sa dalawang sisidlan ngunit bigla na lamang nawala ang anyo ni Apo Bulan. Ilang sandali pa ay narinig ko ang pagtawag ni Ridge habang naglalakad patungo sa akin.
 
“Ano ang nangyari?” tanong ko nang makarating siya sa aking tabi.
Binigyan niya ako ng isang banayad na ngiti. “Pumayag si Babacnang Darata na maging bahagi ng kadayangan ng Hara bilang kabayaran sa kanyang pagkakaligtas,” tugon niya kaya’t agad akong natuwa.
“Kung gayon . . .”
“Siya nga. Maaari na nating gamitin ang bahaging ito ng karagatan sa pakikipagkalakalan.”
 
Ayon kay Urduja, hindi man malakas ang kanilang hukbo ay bihasa naman sa pakikipagkalakalan at pakikipagpalitan ng mga balita at kaalaman kaya’t nananatili silang ligtas laban sa mga karatig-nayon. Kung kasapi na ang Samtoy sa kadayangan ay magiging mas malawak ang ugnayan nito sa mga kaharian sa ibang bansa.
 
“Kung gayon ay hindi mo rin nailatag ang konsepto ng rehiyon sa kanila,” sambit ko nang maalala ko iyon.
Tumango si Ridge at tumingin sa karagatan. “Mas mainam naman ang nangyari kaya’t ayos lamang. Ngunit natitiyak kong magagamit din natin ito lalo na kapag nagtungo tayo sa malayong Hilaga.”
“Sa malayong Hilaga?”
Agad dumako ang kanyang tingin sa akin. “Sa Idjang.”
“Idjang.”
“Sa kapuluan ng Batanes.”
 
Matapos niyang sabihin ‘yon ay isang malaking alon ang humampas sa dalampasigan at agad kaming napaatras. Lumabas na rin sina Urduja at Bagim mula sa balay-pulungan kaya’t naglakad kami patungo sa kanila. Halos wala nang araw kaya’t minabuti naming agad nang umalis bago pa lumalim ang gabi.
 
Tinahak namin ang madilim na daan at napahigpit ako nang hawak kay Ridge dahil mas mabilis ang kanilang pagpapatakbo ngayon. Nang lumalim na ang gabi ay huminto kami malapit sa isang batis at muling gumawa ng tulugan si Bagim.
 
Tila walang balak dumalaw ng antok sa akin kaya’t bumangon ako at wala roon sina Urduja at Bagim. Tiyak na nagsasanay na naman ang dalawa.
 
“Nakamamangha, hindi ba?”
 
Napasigaw ako nang marinig ko ang tinig sa aking gilid at doon ko lamang napagtanto na gising din pala si Ridge. Isang malumanay na halakhak ang narinig ko mula sa kanya habang nabalot ako ng hiya.
 
“Tila mayroon ka na namang pag-aagam-agam,” saad niya habang nakatingin din sa direksyon nina Bagim at Urduja.
“Sa tingin mo ba ay si Urduja ang uupo sa luklukan? Siya ba ang pinunong babago sa kasaysayan?” tanong ko nang aking maalala ang salaysay nina Apo Bulan at Malem.
“Iyon ang aking kahilingan,” sagot naman niya. “Ngunit tanging panahon lamang ang makasasagot niyan.”
 
Nais ko ring magtagumpay si Urduja sa kanyang adhikain ngunit hindi maalis sa aking isipan ang mga tanong na natatakot akong malaman ang kasagutan:
 
Bakit walang mga kasulatan tungkol sa Kadayangan?
Bakit nawala si Urduja sa kasaysayan?
 
"Magpahinga ka na," mungkahi ni Ridge. "Mas mabuting isantabi mo muna ang iyong mga pag-aalinlangan."
 
Ilang sandali akong nanatiling nakatulala lamang hanggang sa bumigay na rin ang aking katawan at isipan. Mabuti ngang ipahinga ko na muna ito.
 
***
 
Makalipas ang ilang araw ay nakabalik kami sa Kaboloan at agad na sinalubong nina Anam at Handiran. Sa kanilang likuran ay nakasunod si Ditan na tila katatapos lamang sa kanyang pagpapanday.
 
"Anam, nais kong makausap si Atubang Kayo ukol sa pagsapi ng Samtoy sa aking Kadayangan. Maaari mo bang ipagbigay-alam iyon sa kanya?"
Agad na lumuhod si Anam. "Masusunod, Hara."
Dumako naman ang tingin ni Urduja sa amin ni Ridge. "Maaari na kayong magpahinga. Batid kong napagal kayo sa paglalakbay."
"Kung gayon, mauna na ako, Hara," paalam ni Ridge at naglakad siya palayo sa amin.
 
Ganoon din ang aking ginawa at pagdating ko sa aking balay ay napaupo na lamang ako sa higaan. Isang malalim na buntong-hininga ang aking pinakawalan matapos ang mga nangyari noong mga nakaraang araw.
 
"Apo Sayi?"
 
Nang marinig ko ang kanyang boses ay doon ko lamang napagtanto na sumunod pala sa akin si Handiran. Bakas sa kanyang mukha ang pag-aalala kaya't pinilit kong ngumiti sa kanyang harapan.
 
Bilang isa ring babaylan, tiyak na batid niya ang aking nararamdaman, lalo na at pinagsilbihan niya rin ang nakaraang punong babaylan.
 
“Mayroon ka bang nais sabihin?” tanong niya at muli akong nagpakawala ng isang mabigat na buntong-hininga.
“Nababahala at natatakot ako sa maaaring mangyari,” pag-amin ko. “Isang malaking tungkulin ang nakaatang sa aking mga balikat. Natatakot akong hindi iyon magampanan nang mabuti."
 
Isang payak na ngiti ang kanyang ibinigay. "Kung gayon, kailangan mo lamang tiyakin na tama ang iyong tinatahak. Marahil ay panahon na upang ikaw ay magsanay."
 
Magsanay? Ng armas? Hindi ba't iyon na ang aming ginagawa tuwing magbabago ang hugis ng buwan?
 
"Ibang pagsasanay ang aking nais ipahatid, Apo."
Kumunot ang aking noo sa aking narinig. "Iba? Anong ibig mong sabihin?"
"Pagsasanay ng katawan ang binibigyang-halaga ng mga mandirigma. Ngunit bilang mga babaylan at katalonan, ang kainaman ng ating hilagyo ang mas mayroong kabuluhan."
"Ngunit paano . . ."
"Kailangan natin ng kanyang tulong."
"Sino ang iyong tinutukoy."
"Gaya mo ay isa rin siyang sisidlan at nagsanay kasabay ng pumanaw na punong babaylan. Ang pinuno ng Agta, si Atubang Kayo."
 
Ilang sandaling katahimikan ang bumalot sa aking balay at naramdaman ko ang pag-init ng marka sa aking mga kamay.
 
Marahil ito na ang takdang panahon upang harapin ang aking tungkulin.
Isang pagsasanay sa ilalim ng atubang.
Isang sisidlang gagabay sa aking kapangyarihan.

---

<< Kabanata 23

Kabanata 25 >>

---